فرهنگ و اقتصاد

چه كسي خرمشهر را آزاد كرد؟

 مواجهه با آثار و پيامدهاي جنگ‏ها در جوامع مختلف، متفاوت است. برخي درصدد برجسته‏سازي موفقيت‏ها، بعضي درصدد زدودن خاطرات تلخ شكست‏ها و ناكامي‏ها، گروهي درصدد كسب فرصت‏ها و منافع از طريق نمايش مظلوميت‏ها... برمي‏آيند. به عنوان مثال، امريكايي‏ها خود را فاتح جنگ‏هاي درون‏گفتماني استعمارگران متحد و متفق دانسته و لباس ناجي بر تن كرده‏اند و از اين راه، نظام جهاني جديدي مبتني بر سازمان ملل متحد را پايه‏ريزي نمودند؛ نظامي كه بر پايه نابرابري ساختاري، شكل گرفته و كمترين و مشهودترين وجه‏ اين قشربندي بين‏الدولي، «حق وتو» است كه با متعلقات ديگري از جمله «حقوق بشر» و «ضرورت مبارزه با تروريسم» تبديل به يك گفتمان ويرانگر و متجاوز شده است.

آلمان‏ها نيز كه خاطرات تلخ نازيسم را در ذهن خود دارند در تلاش هستند تا با تركيبي از سرشكستگي و غرور، وقايع جنگ‏هاي جهاني را ترسيم نمايند و البته هر دم از انديشه پشتوانه و رهبران جنگ برائت بجويند. در ديگر سو، صهيونيست‏ها قرار دارند كه حواشي ترديدآميز نسل‏كشي و آدم‏سوزي را به افسانه‏هاي هفتاد مَن كاغذ تبديل كرده‏اند و مدعي مظلوميتي هستند كه قلب هر انساني را به درد مي‏آورد و البته اين مظلوم‏نمايي، منافع بين‏المللي‏شان را- تمام و كمال- تأمين مي‏سازد... اما ما با آثار و پيامدهاي جنگ چه كرده‏ايم و چه مي‏كنيم؟ آيا ملت ايران در جنگ، مظلوم يا فاتح يا چيز ديگري مثلاً مجاهد بود؟ براي نشان دادن اين وضع و بهره‏برداري از آن چه تلاشي كرده‏ايم؟

امام خميني (ره) پيرامون اين مسئله در پيام «اعلام سیاست‏های کلی نظام در دوران بازسازی کشور» مردم و مسئولان را به نكاتي ضروری توجه مي‏دهند از جمله «حفظ و نگهداری ترکیب یک یا چند شهر خراب شده در جنگ به منظور ترسیم علنی تجاوز دشمنان علیه انقلاب و کشورمان و نشان دادن قدرت دفاع و مقاومت قهرمانانۀ ملت که آیندگان فقط به اسناد و نوشته‏ها بسنده نکنند» (11/7/1367). البته امام (ره) تصريح فرمودند كه «این کار با رضایت کامل صاحبان املاک و با ایجاد شهرهای مجاور باید انجام شود» و اين امر به هر صورت، محقق نگرديد.

... غفلت ادامه داشت تا اين كه عده‏اي از جنگ‏رفته‏ها پايه‏گذار جرياني شدند كه راهيان نور نام گرفت و تركيبي از حركت‏هاي مردمي و مساعدت‏هاي پر فراز و فرود دولت‏ها را در پي داشت.

... تصور اين بود كه با روي كار آمدن دكتر روحاني كه كارنامه درخشاني در دوران جنگ ایران و عراق داشته و همراه تعدادی از فرماندهان سپاه و ارتش، نشان درجه دو «فتح» و نشان درجه یک «نصر» را دریافت کرده است، توجه به جنگ و مواجهه با آثار و پيامدهاي آن صورت منطقي‏تري به خود بگيرد، اما ناگهان شنيده شد كه ايشان شهرهاي خرمشهر و آبادان را به عنوان منطقه آزاد اعلام فرمودند.

سئوالي كه پس از شنيدن اين خبر، هر ذهني را به خود مشغول مي‏كند اين است كه تبديل خرمشهر و آبادان به عنوان اصلي‏ترين نمادهاي دفاع ملت غيور ايران به منطقه آزاد تجاري در جهت اتخاذ كدام يك از انواع مواجهه با آثار و پيامدهاي جنگ تحميلي است؟ «منطقه آزاد» اعلام كردن خرمشهري كه امام (ره) در شأنش فرمودند: «خرمشهر را خدا آزاد كرد» (3/3/1361) با چه قصد و نيتي انجام شده است؟ اين كدام مديريتي بوده است كه در طي سه دهه كار را به آنجا رساند كه بهترين راه نجات مردم خرمشهر و آبادان از محروميت، آزادي آن است؟ چه كسي به نقطه كانوني خاطرات جهاد و حماسه؛ به خونين شهر شليك كرد؟ خرمشهر را چه كسي آزاد كرد؟!

بديهي است كه بخشي از مردم صبور و رنج‏ديده اين شهرها از اين حكم، راضي و خشنود باشند و اگر هم بخشي از مردمان بصير اين سرزمين مخالفتي داشته باشند، نظر به افق‏هاي ديگري دارند. وعده تبديل هر شهر و دياري به منطقه آزاد حتي اگر صرفاً خلاصي از توليدات ايرانخودرو و سايپا را به دنبال داشته باشد، وعده جذابي است؛ اگرچه تداوم اين وضع همه مردمان كشور را به نقطه‏اي مي‏رساند كه خواهان تبديل به منطقه آزاد شوند. كما اين كه امروز، شهر بالاي 50 هزار نفري در كشور نيست كه آرزوي مركز استان شدن نداشته باشد.

ضمن احترام به نظر و خواست مردمان صبور آبادان و خرمشهر- هر چه كه باشد- سئوال اساسي اين است كه آيا تبديل مناطق مختلف كشور به منطقه آزاد، بهترين راه افزايش كيفيت خودروي ايراني يا پوشاندن بي‏درايتي مديران محلي يا شكست سياستگذاري‏هاي برنامه‏هاي توسعه است!؟

 اگر چه امروزه كمابيش مردم اين شهرها مي‏دانند كه اولين پيامد اين فرمان، افزايش قيمت زمين و ملك و سپس حضور فروشندگان آذري، اصفهاني، يزدي، تهراني، شمالي و... در اين شهرها بوده و تدريجاً بخشي از ساكنان اين شهرها به ‏نگهبان و راننده ... مهاجران مبدل خواهند شد. (مگر آن كه پيوسته بودن منطقه آزاد به سرزمين اصلي سبب گشوده شدن پاي درآمد نامشروع ناشي از قاچاق كالا به سفره ساكنان شود.)

ممكن است گفته شود مناطق آزاد، كانون سرمايه‏گذاري اقتصادي خارجي و داخلي هستند؟ اين حكم غلط نيست اما مادامي صحيح است كه تعداد مناطق آزاد، محدود باشد. مگر تمام حجم سرمايه‏گذاري داخلي و خارجي كشور، ظرفيت توليد چند جزيره كيش را دارد؟ به عبارت ديگر، تعدد بي‏ضابطه هر چيز از جمله مناطق آزاد تنها ناشي از بي‏توجهي و بي‏اطلاعي است. گو اين كه آيا اصولاً جزيره كيش، آرمان‎شهر موعود انقلاب اسلامي است كه اين پايه، لازم‏التكرار است؟ آيا اعلام چنين مناطق آزادي، چيزي جز ايجاد چند شهر مروج مصرف‏گرايي و مظهر وابستگي به واردات كالاها و اجناس لوكس خارجي در قبال فروش نفت خام است؟

ذكر اين نكته نيز خالي از فايده نيست كه منطقه آزاد تجاري، منطق فرهنگي ويژه‏اي دارد كه يا بايد آن را به تمامه پذيرفت و به تبعات آن تن داد يا بايد از آن احتراز كرد. به عبارت ديگر، تهيه نسخه جعلي، كپي يا بدوي، تنها يكي دو مرتبه مخاطب را آموزش مي‏دهد كه سفر و خريد در اين مناطق را در سبد هزينه خانوار بگنجاند و سپس به سوي نسخه‏هاي اصلي‏تر يا لااقل متنوع‏تر برود. از اين جهت، اتلاف منابع ارزي كشور بواسطه سفرهاي غيرضروري به آنتاليا و دبي و تايلند... روي ديگر بسط فرهنگ منطقه آزاد است.